سندرم تونل کارپال
سندرم تونل کارپال یک اختلال دردناک در دست است که در اثر فشرده شدن عصب مدین در مچ بوجود می آید. اعصاب سالم ذخیره ای از مایعی به نام مایع آکسوپلاسم دارند؛ مایعی که مواد مورد نیاز اعصاب را برای آن فراهم می‌کند. به طور عادی فشاری در حدود ۷۰ میلی متر جیوه موجب حرکت آهسته این مایع در طول عصب می شود. اگر این عصب کمی بیشتر تحت فشار قرار گیرد (مثلا توسط یکی از دیسک های برآمده گردن) جریان این مایع مختل و مواد مورد نیاز عصب به آن نمی رسد و ممکن است علائم سندرم تونل کارپال ظاهر شوند. مهم است که محل فشردگی عصب به درستی مشخص شود.
این فشره شدن ممکن است در اثر ضربه باشد یا در اثر شکستگی انتهای ساعد و یا در اثر خم و راست کردن تکراری و طولانی مدت مچ دست و انگشتان. با اینکه این سندرم میتواند در هر سنی ظاهر شود ، اما در بیشتر موارد افراد بین سن 40 تا 60 سال را درگیر می کند. در بیشتر اواقات هر دو دست درگیر می شوند، گرچه شدت اختلال ممکن است بین دو دست متفاوت باشد. تشخیص و درمان زود هنگام اهمیت زیادی دارد. در مراحل اولیه علائم می‌توانند با استفاده از ابزارهای ساده‌ای نظیر اسپیلنت مچ‌دست و یا عدم انجام برخی فعالیت‌ها و فیزیوتراپی برطرف شوند. البته اگر فشار روی عصب مدین ادامه یابد و منجر به تخریب عصب و بدتر شدن علائم شود، برای پیشگیری از آسیب دائمی لازم است از طریق جراحی فشار از روی عصب برداشته شود.
برخی از عوامل شایع ایجاد کننده سندرم تونل کارپال
حرکات تکراری با دست: تکرار حرکات یا فعالیت‌های مشابه با دست و مچ‌دست طی دوره زمانی طولانی میتواند منجر به تورمی شود که روی عصب فشار وارد کند.
موقعیت دست و مچ‌دست: انجام فعالیت‌هایی که باعث خم شدن به جلو یا پشت برای مدت زمان طولانی میتواند فشار بر روی عصب را افزایش دهد.
بارداری یا یائسگی: تغییرات هورمونی طی بارداری یا یائسگی که باعث احتباس مایعات در بدن می‌شوند، می‌توانند باعث تورم شوند.
چاقی: چاق بودن یک فاکتور خطر جدی برای ابتلا به سندرم تونل کارپال است.
شرایط سلامتی: دیابت، آرتریت روماتوئید، نارسایی کلیه و اختلالات غده تیروئید، بیماری‌هایی هستند که با سندرم تونل کارپال مرتبطند.
جنسیت: زنان بیشتر به سندرم تونل کارپال دچار می‌شوند. کوچکتر بودن فضای کانال کارپال در مچ دست زنان باعث می‌شود عصب مدیان آنها بیشتر در معرض خطر باشد.
عوامل کاری: گاهی اوقات کار کردن با ابزارهای لرزشی یا در خطوط مونتاژ که مستلزم خم کردن مکرر و طولانی مدت مچ دست هستند باعث وارد آمدن فشار آسیب‌زایی به عصب مدیان یا تشدید آسیب‌دیدگی موجود می‌شوند.
علائم تونل کارپال
معمولا با آغاز بی حسی در شب به همراه درد دست آغاز می شود. معمولا بیماران با چنین نشانه‌هایی از خواب بیدار شده و باید دست خود را تکان دهند تا درد تسکین یابد. . درد های شبانه عموما به خاطر خم بودن یا باز بودن طولانی مدت مچ دست در زیر سر یا بالشت فرد اتفاق می افتد. درد و بی حسی گاهی اوقات با ماساژ دادن دست و یا تکان دادن آن، بهتر می شود. نشانه‌ها میتواند در طول روز نیز وجود داشته باشد. افرادی که نشانه‌هایی همچون بی حسی و درد در این ناحیه را تجربه می‌کنند ممکن است به هنگام برداشتن یا در دست گرفتن یک شیء نیز ظاهر شود.
با بدتر شدن شرایط، درد به مچ دست کشیده می‌شود و تا شانه یا داخل دست نیز ادامه پیدا می‌کند. زمانی که این شرایط حاد شود، بیمار ضعیف شدن دست را شاهد خواهد بود. درد، بی حسی و گزگز در قسمت هایی که توسط این عصب تغذیه می شوند؛ یعنی در انگشت های شست، اشاره، وسط و انگشت حلقه در سمت کف دست، احساس می شود. این علائم می تواند در همه ی این انگشتان باشد یا فقط در یک یا چندتای آنها باشد. کار های معمول روزانه مثل رانندگی، نگه داشتن فنجان و تایپ کردن هم ممکن است درد را بدتر کند.
شدت علائم تونل کارپال
- خفیف: علائم گاهی ظاهر می شوند و گاهی احساس نمی شوند. حس لامسه هم کاهش پیدا کرده است.
- متوسط :علائم اغلب حضور دارند و عضلات شست ضعیف شده اند.
- شدید :علائم همیشه حضور دارند، حس کاهش یافته است و عضلات شست به نظر لاغرتر شده اند.
راه های پیشگیری از سندرم تونل کارپال
اگر مدت کوتاهی است که این علائم را تجربه کرده اید و یا شغلی دارید که شما را در معرض سندرم تونل کارپال قرار می دهد، نکات زیر کمک می کند که فشار از روی عصب برداشته شود و از بدتر شدن علائم، جلوگیری کند:
- ملایم تر کار کنید
در طول روز به دستان خود بیشتر توجه کنید. دقت کنید که موقع گرفتن اشیا، چقدر نیرو وارد می کنید. به اندازه ی کافی نیرو وارد می کنید، یا بیش از اندازه ی مورد نیاز دستتان را سفت می کنید. یا موقع تایپ کردن، انگشتان خود را محکم روی صفحه کلید فشار می دهید یا فقط به آرامی انگشتانتان را روی صفحه کلید حرکت می دهید؟
در طول روز حواستان به دست هایتان باشد و سعی کنید تا جایی که امکان دارد حرکات را با کمترین نیرو و ملایم تر انجام دهید.
- بین کار به خودتان استراحت بدهید
بهتر است هر یک ساعت، ده دقیقه تا یک ربع به خودتان استراحت بدهید و دستتان را خم و راست کنید و حتی کشش بدهید. بخصوص اگر با دستگاه هایی کار می کنید که ویبره دارند یا باعث می شوند نیروی زیادی وارد کنید.
تشخیص سندرم تونل کارپال
پزشک شما با تاریخچه گیری، ارزیابی فیزیکی و دیگر تست ها به تشخیص سندرم تونل کارپال خواهد رسید.
ارزیابی فیزیکی به بررسی جزئی مچ دست، آرنج، شانه و گردن شما می پردازد و هر علت دیگری از فشردگی عصب را بررسی می کند. همچنین مچ دست شما را به خوبی بررسی می کند تا هرگونه علامتی از التهاب، دفورمیتی یا بدشکلی و… را ارزیابی کند. همچنین سرعت انتقال پیام عصبی را در عصب دست می توانند ارزیابی کنند. اگر در این بررسی سرعت حرکت پیام عصبی در دست پایین باشد، می تواند نشان دهنده ی سندرم تونل کارپال باشد.
درمان های سندرم تونل کارپال
این عارضه باید بی‌درنگ پس از مواجهه‌ی اولیه با علائم درمان شود. ناراحتی برخی از افراد مبتلا به علائم خفیف سندرم تونل کارپال با ایجاد وقفه‌های بیشتر در زمان کار برای استراحت دادن به دست، اجتناب از انجام فعالیت‌های تشدید کننده‌ی علائم و کمپرس آب سرد برای کاهش تورم گاه و بی‌گاه تسکین می‌یابد. اگر این روش‌ها ظرف چند هفته باعث تسکین بیمار نشدند، به گزینه‌های درمانی دیگری مورد نیاز است. درمان های موجود برای این سندرم به دو دسته ی غیر تهاجمی و تهاجمی تقسیم می شود. برای تمامی بیماران به جز در مواردی که سندرم تونل کارپال در اثر ضربه ایجاد شده باشد، ابتدا درمان غیر تهاجمی انجام می شود.
درمان های غیر تهاجمی سندرم تونل کارپال
اگر تشخیص و درمان زودهنگام باشد، علائم سندرم تونل کارپال میتواند بدون جراحی برطرف گردد. اگر تشخیص قطعی نباشد یا علائم خفیف باشد پزشک در ابتدا درمان‌های غیرجراحی را پیشنهاد خواهد کرد. این درمان‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی یکی از موثرترین درمان هایی است که برای این سندرم وجود دارد و در شرایطی که علائم حرکتی حضور ندارند و عضلات شست سالم اند، می تواند بهترین گزینه باشد. هر چه سریع تر مداخله شود، درمان موفق تر خواهد بود. فیزیوتراپی درمان کارآمد برای بیمارانی محسوب می‌شود که علائم‌شان در بازه ملایم تا متوسط قرار دارد.
فیزیوتراپی، علائم مربوط به سندرم تونل کارپال را از طریق تمرینات لغزاندن عصب و همچنین لغزاندن تاندون ها در کنار هم کاهش می دهد.در این درمان، علاوه بر عصب و عضلات مرتبط، مفاصل آن ناحیه هم بررسی می شود و موبیلیزیشن هم انجام می شود.به علاوه تمرینات تقویتی هم برای عضلات حرکت دهنده ی آرنج و مچ در دامنه ی بدون درد و علامت یاد داده می شود. فقط در کسانی که برای مدت طولانی به این سندرم مبتلا هستند و با درمان های غیر تهاجمی نتیجه نگرفته اند، جراحی نیاز می شود.
کاردرمانی
نوعی بازتوانی است که در آن از مداخلات درمانی مختلفی برای بازیابی عملکرد دست‌ها استفاده می‌شود. پس از ارزیابی وضعیت جسمانی فرد با استفاده از مهارت‌های تخصصی مداخلات درمانی لازم بسته به شدت علائم، اهداف و نیازهای بیمار، سایر مشکلات پزشکی او و نظر پزشک، انتخاب می‌شوند.
استفاده از بریس یا اسپیلنت
اسپیلنت شبانه و در صورت امکان روزانه داده می شود تا مچ را صاف نگه دارد. از خم شدن مچ‌دست در هنگام خواب جلوگیری می‌کند و با نگه داشتن مچ‌دست در حالت مستقیم یا خنثی فشار را از روی عصب در تونل کارپال برمی‌دارد، همچنین استفاده از اسپیلنت در طول روز هنگام انجام فعالیت‌هایی که علائم را بدتر می‌کنند، کمک‌کننده است. این اسپلینت با صاف نگه داشتن مچ دست کمک می کند مفصل کمتر حرکت کند و به تسکین علائم گزگز کردن و کرختی کمک می‌کند. در نتیجه به مرور فشار از روی دست کاسته شده و بهبودی مشاهده می شود.
درمان های تهاجمی سندرم تونل کارپال
داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب
این دسته از داروها، برای تسکین موقت درد مصرف می‌شوند. با این وجود، مدرکی دال بر مفید بودن این دسته از داورها برای درمان درد مچ دست موجود نمی باشد.
کورتیکواستروئیدها
احتمال دارد پزشک تزریق داروهای کورتیکواستروئیدی نظیر تزریق کورتیزون را برای تسکین درد توصیه کند. کورتیکواستروئیدها با کاهش التهاب و تورم، فشار روی عصب میانی را از بین می‌برند. کورتیکواستروئیدهای خوراکی به اندازه گونه تزریقی در درمان این سندرم کارآمد نیستند. تزریق کورتیزون هم می تواند بهبودی موقت ایجاد کند اما اثر آن معمولا بعد از ۲ تا ۴ ماه از بین می رود.
جراحی
چنانچه علائم شدید بودند یا پس از امتحان درمان های غیرجراحی سندرم مچ دست، همچنان پابرجا بودند، جراحی مناسب‌ترین گزینه درمانی خواهد بود. در جراحی تونل کارپال برای کاهش فشار روی عصب مدیان، لیگامان (رباط) وارد کننده‌ی فشار بر عصب را قطع می‌کنند.
دو روش جراحی برای درمان این سندرم وجود دارد:
- آزادسازی تونل کارپال با جراحی اندوسکوپ : دراین روش جراحی پزشک یک یا دو سوراخ کوچک روی پوست ایجاد می‌کند و با استفاده از یک دوربین مینیاتوری (اندوسکوپ) درون دست و مچ را می‌بیند و سپس با یک تیغ مخصوص لیگامان را برش می‌دهد. نتیجه جراحی باز و اندوسکوپی یکسان است.
- جراحی باز : غالبا این روش ترجیح داده می شود. در روش دوم احتمال بروز عوارض کمتر است و به همین دلیل ارجحیت بیشتری دارد. در روش جراحی باز، لیگامان عرضی را برش می زنند و از این طریق فشار را از روی عصب مدین بر می دارند.
بعد از جراحی مچ دست را برای مدت کوتاهی بی حرکت می کنند. این بی حرکتی معمولا طولانی تر از ۲ هفته نیست. بی حرکتی طولانی تر از دو هفته احتمال عوارضی مثل ایجاد سفتی و جلوگیری از حرکت تاندون ها و عصب را افزایش می دهد.
هدف و عوارض جراحی
از آنجایی که هدف از این جراحی ترمیم تاندون و عصب نیست و کاری با این اجزا ندارد، حرکت منعی ندارد و می توان تمرین ها را کم کم شروع کرد. هر دو روش مزایا و معایب خاص خود را دارند. بعد از جراحی وجود درد، تورم و سفتی طبیعی است. بلافاصله بعد از جراحی بیمار تشویق می‌شود که دست را به حدی که بالاتر از قلب باشد بلند کند و انگشتان را حرکت دهد تا تورم کمتر شده و از سفتی جلوگیری شود. زخم‌های کوچک کف دست ممکن است تا چندین هفته یا چندین ماه بعد از جراحی باقی بمانند.
قدرت گرفتن اجسام با دست یا با انگشتان معمولا بعد از ۲ تا ۳ ماه بعد از جراحی باز می‌گردد، اما ممکن است حتی بعد از ۶ تا ۱۲ ماه بعد از جراحی نیز بهبود نیابد. ممکن است نیاز باشد بیمار تا چندین هفته اسپیلنت یا بریس استفاده کند، همچنین ممکن است به زودی بعد از جراحی اجازه استفاده از دست برای رانندگی، فعالیت‌های شخصی و بلند کردن یا در دست گرفتن اجسام سبک داشته باشد، البته تا حدی که احساس ناراحتی جدی ایجاد نکند.
هر عمل جراحی ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد که پزشک سعی می‌کند از آنها پیشگیری کند. این عوارض برای عمل آزادسازی تونل کارپال شامل خونریزی، عفونت و آسیب عصب می‌شود. بهبود بعد از عمل تدریجی است و ممکن است بهبود کامل تا یکسال به‌طول بیانجامد. وجود بیماری‌های زمینه‌ای نظیر التهاب تاندون و آرتریت میتواند سرعت بهبود را آهسته کند، همچنین در بیمارانی که دچار مراحل پیشرفته بیماری با یا بدون تحلیل عضلات بوده‌اند، بهبودی آهسته‌تر است و ممکن است بهبودی کامل حاصل نشود.