کارکردهای مختلف مغز، موجب دامنه وسیعی از قابلیتها و ظرفیتهای عملی و همینطور توانمندیهای شناختی می شود. توانمندی های شناختی شامل موارد زیادی می باشد از جمله: توانایی تکلم، قدرت حل مساله، تصمیم گیری، برنامه ریزی، طبقه بندی مسائل، قدرت و توانایی حفظ توجه، استفاده از بازخوردها، انجام چند کار به صورت هم زمان، تاب آوری و مدیریت موقعیتهای جدید. جزء مهمی از کارکردهای شناختی، شناخت اجتماعی است و شامل مواردی چون هیجان، ادراک، باورها، امیال و خواسته های فرد می باشد. در این میان تعبیر و تفسیر فرد از موقعیت ها، هماهنگ شدن با شرایط و روابط بین فردی و همینطور تصمیم گیری، تقویت و تنبیه و پاداش از جمله ابعاد اجتماعی ذهن می باشند.
آسیب به ظرفیتهای شناختی به دلایل مختلف، می تواند به افت عملکرد و نیاز به توانبخشی شناختی منجر شود. توانبخشی شناختی، مجموعه ای از اقدامات و برنامه های منظم با هدف ارتقاء و بهبود و بازتوانی کارکردهای شناختی می باشد. ارتقاء و ترمیم دو کارکرد مهم توانبخشی شناختی می باشد که نوع دوم آن طی سالهای اخیر در زمینه درمانی مورد استفاده قرار می گیرد و هدف از آن بهبود علمکرد فرد در انجام فعالیتهای شناختی می باشد. در این شیوه، درمانگر براساس نتایج و اطلاعات حاصل از ارزیابی جلسات، تکالیف و برنامه های تقویت کارکردهای شناختی را طراحی نموده و با پیشرفت و بهبود مراجع، به درجه دشواری برنامه ها می افزاید.
همانطور که پیشتر گفته شد، توانبخشی شناختی، روش درمانی جامعی است که با استفاده از متدهای مختلف، مثل روشهای درمان فردی، مداخلات روان- فیزیکی و کامپیوتری به بیماران کمک می کند. هدف از این روش درمان، کمک به ترمیم و بهبود توانایی و عملکرد بیمارانی است که به دلایلی دچار مشکلاتی در توانایی های قبلی خود شده اند.
در این روش غالبا از کامپیوتر برای تنظیم برنامه ها در جهت تقویت یا ترمیم مهارتهای عصب-روان-شناختی استفاده می شود. توانبخشی شناختی علاوه بر کاربرد نرم افزارهای مختلف، درمانی رفتاری بوده و از روشهای تمرینی استفاده می کند. راهبردهای تطبیق و جبران برای کمک به بهبود در مناطق شناخت مورد نظر مانند توجه، یادگیری، حل مساله، حافظه، عملکرد دیداریحرکتی، در این شیوه درمان، مورد استفاده قرار می گیرد.
هدف از درمان توان بخشی شناختی، ترمیم نارسایی های شناختی بیماران است. درمانگران این حوزه، برای مثال به مراجعین، در انجام درست کارهای روزمره کمک می کنند. به کمک توانبخشی شناختی کامپیوتری، تمرینها با تلفیق واقعیت مجازی، بازی و نمایش عملکرد لحظه ای به صورت گرافیکی انجام می شود و به این شیوه، همراه با سرگرم کردن
به ایجاد انگیزه بیشتر و در نتیجه کارایی بهتر اقدامات درمانی کمک می کند. برای نمونه، برای ترمیم توانایی نگهداری کوتاه مدت داده ها در ذهن، که بعنوان حافظه کاری تعریف می شود، به این شکل در کلینیک مداخله درمانی صورت می گیرد: تکالیف ریاضی مثل جمع یا منهای دو رقمی، از طریق نرم افزار تمرین داده می شود و با انجام مداوم تمرین، به ترمیم این مهارت ظاهرا ساده کمک می کند. توانایی هایی از این دست برای زندگی روزمره اهمیت بسیار داشته و بدون اینکه به آنها توجه داشته باشیم، به صورت مداوم استفاده می شوند.
روش توانبخشی شناختی می تواند درمورد گروههای سنی مختلف مورد استفاده قرار گیرد: کودکان، نوجوانان، بزرگسالان، و سالمندان. علاوه براین، به جهت درمان، ترمیم و بهبود اختلالات مختلف نیز مورد استفاده قرار می گیرد: بیماران ام.اس، فلج مغزی، سکته مغزی، آسیب نخاعی، خونریزی مغزی، اختلالات اسکلتی-عضلانی، اختلال توجه، اختلالات یادگیری، اختلال حافظه و کارکردهای اجرایی، اختلال طیف اتیسم، دمانس، افراد دارای وسواس و بیماران اسکیزوفرن، پارکینسون و …